Według definicji otyłość jest wywołana patologicznym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej, przekraczającym fizjologiczne potrzeby organizmu i możliwości adaptacyjne, mogącym prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Najprostszym sposobem oceny nadmiernej masy ciała jest wskaźnik masy ciała (ang. Body Mass Index; BMI), inaczej wskaźnik Queteleta II. Jest to iloraz masy ciała podanej w kilogramach i kwadratu wzrostu podanego w metrach. Klasyfikacja BMI została opracowana wyłącznie dla osób dorosłych i choć bardzo prosta w użyciu jest w wielu sytuacjach niezbyt dokładnym wskaźnikiem nadwagi czy otyłości.
Według poszerzonej klasyfikacji, odpowiednim wartościom BMI, przyporządkowane są określone sytuacje kliniczne:
- < 16,0 – wygłodzenie
- 16,0–16,99 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką chorobę lub anoreksję)
- 17,0–18,49 – niedowagę
- 18,5–24,99 – wartość prawidłową
- 25,0–29,99 – nadwagę
- 30,0–34,99 – I stopień otyłości
- 35,0–39,99 – II stopień otyłości (otyłość kliniczna)
- ≥ 40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna)
Za otyłość uważa się także stan, w którym u mężczyzn tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała. O rozpoznaniu otyłości decyduje nie tylko ilość tkanki tłuszczowej, ale także jej rozmieszczenie. Nagromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, nazywane jest otyłością brzuszną (otyłość androidalna) i niesie za sobą większe niebezpieczeństwo, niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej. Otyłość jest powszechnie występującą chorobą, która nie tylko zniekształca sylwetkę, ale także wiąże się z współwystępowaniem wielu groźnych chorób, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, zaburzenia hormonalne, choroba zwyrodnieniowa stawów, niektóre nowotwory oraz zaburzenia erekcji (ang. Erectile Dysfunction; ED).
W europejskim badaniu MONitoring of trends and determinants In CArdiovascular diseases study (MONICA) wykazano, że otyłość dotyczy 15% mężczyzn, a kryterium nadwagi spełnia ponad połowa ludności Europy. W Polsce otyła jest co piąta osoba, a co trzecia ma nadwagę. Mężczyzn z nadwagą i otyłością charakteryzuje częstsze występowanie chorób będących czynnikami ryzyka miażdżycy – mniejsza sprawność fizyczna, ospałość, niska samoocena, częstsze występowanie depresji i zaburzenia seksualne.
Mężczyzn z nadwagą i otyłością charakteryzuje częstsze występowanie zaburzeń erekcji
Z raportu przygotowanego przez badaczy z Duke University Medical Center, zaprezentowanego podczas spotkania North American Association for the Study of Obesity wynika, że 50% otyłych ma obniżone libido, 41% unika seksu, a zaledwie 1% jest usatysfakcjonowanych własnym życiem seksualnym. Wg O’Donell i wsp. nadmierna masa ciała (BMI > 28 kg/m2) zwiększa ryzyko wystąpienia ED (O’Donnell AB, Araujo AB, McKinlay JB. The health of normally aging men: The Massachusetts Male Aging Study (1987–2004). Experimental Gerontol, 2004; 39: 975–984). Zaburzenia erekcji u otyłych mężczyzn wynikają przede wszystkim z objawów chorobowych związanych z otyłością.
U otyłych, częściej niż u osób o prawidłowej masie ciała, obserwuje się zmienioną dynamikę uwalniania insuliny, w konsekwencji prowadzącą do cukrzycy zaburzającej funkcjonowanie układu naczyniowego, nerwowego i hormonalnego. Zaburzenia seksualne u chorych otyłych i z zespołem metabolicznym wynikają zatem z wielokierunkowego negatywnego wpływu otyłości.
Jednym z głównych elementów decydującym o rozwinięciu się zaburzeń erekcji u otyłych mężczyzn są zmiany hormonalne. Wraz ze wzrostem wskaźnika BMI, wyraźnie spada stężenie testosteronu. Prowadzić do tego mogą dwa niezależne mechanizmy fizjologiczne. Po pierwsze – u mężczyzn część androgenów jest przekształcana w tkance tłuszczowej przez aromatazę zależną od cytochromu P450 w estrogeny. Testosteron do estradiolu, androstendion do estronu. U chorych z otyłością trzewną aktywność aromatazy jest większa co może powodować nadmierną syntezę żeńskich hormonów płciowych oraz zaburzać stosunek testosteronu do estradiolu (pomimo prawidłowego stężenia testosteronu w surowicy krwi). Produkcja żeńskich hormonów płciowych (estradiolu i estronu) a także ich stężenia najczęściej są proporcjonalne do zwiększonej masy ciała. Redukcja masy ciała powoduje, że stężenie testosteronu powraca do normy. Otyłość u mężczyzn powoduje również zmniejszenie wydzielania hormonu luteinizującego (ang. Luteinizing hormone; LH) co wtórnie prowadzi do zmniejszenia syntezy testosteronu. Po drugie – wątroba mężczyzn z nadwagą prawdopodobnie syntetyzuje większe ilości białka wiążącego testosteron (ang. Sex Hormone Binding Globulin; SHBG) i tym samym pozbawia go aktywności biologicznej. A tylko aktywny testosteron odpowiada za popęd płciowy, odczuwanie pożądania i podniecenia oraz inne funkcje seksualne. Słabnący poziom testosteronu zmniejsza libido, prowadząc do zaburzeń erekcji, zmniejszenia mocy mięśni i fizycznej sprawności, powoduje depresję a także sprzyja rozwojowi insulino oporności i zespołu metabolicznego, które są czynnikami ryzyka zaburzeń erekcji. W modelach zwierzęcych niedobór testosteronu prowadził do atrofii tkanek prącia, zmian nerwu grzbietowego prącia oraz odkładania adipocytów (komórek tłuszczowych) podosłonkowo w ciałach jamistych. Obserwowano także zmniejszenie aktywacji syntetazy tlenku azotu produkującej główny neuroprzekaźnik indukujący erekcję. Suplementacja androgenami (leczenie testosteronem) powodowała cofanie się zmian.
Do zaburzeń seksualnych u pacjentów otyłych prowadzą także problemy psychologiczne: niska samoocena, brak akceptacji swojego ciała, stany depresyjne prowadzące do obniżenia libido. Wygląd fizyczny, w tym również masa ciała, jest jednym z podstawowych elementów kształtujących tożsamość człowieka wpływających istotnie na poczucie własnej wartości. Otyłość prowadzi także do nasilenia chorób zwyrodnieniowych stawów co wiąże się z przewlekłymi zespołami bólowymi i skutkuje osłabieniem zdolności ruchowych chorego. Relacja pomiędzy seksualnością a otyłością jest cyrkularna. Otyłość prowadzi różnymi drogami do obniżenia poziomu testosteronu, obniżenia libido i zmniejszenia aktywności seksualnej, a brak seksu skutkuje powiększaniem się otyłości.
Otyłość prowadzi różnymi drogami do obniżenia poziomu testosteronu, obniżenia libido i zmniejszenia aktywności seksualnej, a brak seksu skutkuje powiększaniem się otyłości
Otyłość brzuszna jest także objawem osiowym zespołu metabolicznego, który stanowi koncentracje szkodliwych czynników, z których każdy, niezależnie, wpływa na powstawanie zaburzenia erekcji. Otyłość a szczególnie zespół metaboliczny może przyczyniać się do wystąpienia obturacyjnego bezdechu sennego, który w mechanizmie niedotlenienia ciał jamistych prącia może być kolejnym czynnikiem sprawczym zaburzeń erekcji.
Piąta Wspólna Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i innych towarzystw ds. prewencji chorób sercowo-naczyniowych, w praktyce klinicznej zaleca, u osób z nadwagą i otyłych, zmniejszenie masy ciała, które ma korzystny wpływ na ciśnienie tętnicze krwi i zaburzenia lipidowe. Działanie takie skutkuje mniejszą zachorowalnością na chorobę niedokrwienną serca. Mężczyźni z obwodem talii > 102 cm powinni schudnąć, a z obwodem talii ≥94 cm nie zwiększać masy ciała. Pomiaru obwodu talii dokonuje się w połowie odległości pomiędzy dolnym brzegiem łuku żebrowego, a górnym brzegiem grzebienia biodrowego, na końcu lekkiego wydechu.
Mężczyźni z obwodem talii > 102 cm powinni schudnąć, a z obwodem talii ≥94 cm nie zwiększać masy ciała
Dobowe zapotrzebowanie energetyczne dla mężczyzn o prawidłowej masie ciała wynosi 2200-2400 kcal i jest indywidualnie zmienne w zależności od wieku i natężenia codziennej aktywności ruchowej. Wyliczając je należy uwzględnić zapotrzebowanie podstawowe wynoszące 20 kcal/kg należnej masy ciała wyliczanej miedzy innymi ze wzoru Lorentza:
Dla mężczyzn: NMC = H – 100 – (H – 150) / 4
gdzie H to wzrost w centymetrach
W zależności od natężenia aktywności ruchowej należy dodać:
- 10% kalorii u mężczyzn z siedzącym trybem życia.
- 20% kalorii z umiarkowanie aktywnym trybem życia.
- 40% kalorii przy bardzo aktywnym trybie życia.
Indywidualnego podejścia wymagają chorzy z nadwagą i otyłością dla których zapotrzebowanie energetyczne wylicza się w zależności od celów terapeutycznych podczas leczenia dietą. Działania modyfikacyjne powinny prowadzić do zmniejszenia (optymalnie – normalizacji) masy ciała o przynajmniej 10%. Uzyskać to można prowadząc dietę zawierającą mniej o 500 lub nawet 1000 kcal/dziennie, w odniesieniu do należnego zapotrzebowania energetycznego i zwiększając czas poświęcony na uprawianie prozdrowotnej aktywności ruchowej. Ze względu na współistniejące często schorzenia układu sercowo-naczyniowego, także i w tym wypadku, konieczna jest kwalifikacja kardiologiczna do bezpiecznej intensyfikacji prozdrowotnej aktywności ruchowej oraz konsultacja dietetyka, który szczegółowo zaplanuje dietę, pamiętając o jej skuteczności, ale także konieczności dostarczenia organizmowi niezbędnych do funkcjonowania składników pokarmowych.
