Palenie tytoniu

W licznych badaniach dowiedziono, że palenie tytoniu jest jednym z najważniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i główną przyczyną zgonów w populacji europejskiej. Jest ono także, u mężczyzn, jednym z głównych czynników ryzyka zaburzeń erekcji. Silny związek między nikotynizmem a zaburzeniami erekcji – z dodatnią korelacją między latami nałogu tytoniowego a zaburzeniami erekcji – zaobserwowali Green i wsp. (J.S.A. Green, S.T.R. Holden, P. Ingram, P. Bose, D.P. St George, W.G. Bowsher. An investigation of erectile dysfunction in Gwent, Wales. BJU Int, 2001; 88: 551–553). Związek pomiędzy zaburzeniami erekcji a nałogiem nikotynowym potwierdziło także duńskie badanie przeprowadzone przez Lyngdorf i Hemmingsen (P. Lyngdorf, L. Hemmingsen. Epidemiology of erectile dysfunction and its risk factors: a practice-based study in Denmark. Int J Impot Res, 2004; 16: 105–111).

Negatywne skutki nikotynizmu w dużej mierze zależą od czasu trwania nałogu i liczby wypalanych dziennie papierosów. Wypalanie nawet kilku papierosów dziennie a także palenie raz na jakiś czas, wystarczają aby znacznie zwiększyć ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. Również palenie bierne (wdychanie dymu tytoniowego z papierosów wypalanych przez inne osoby) jest czynnikiem istotnie zwiększającym ryzyko rozwinięcia się chorób układu sercowo-naczyniowego.

Palenie tytoniu działa destrukcyjnie na organizm poprzez, znajdujące się w dymie tytoniowym, wolne rodniki tlenowe, nikotynę i metale ciężkie. Wszystkie one wpływają na zaburzenia prawidłowej funkcji naczyń krwionośnych, działając destrukcyjnie przede wszystkim na śródbłonek naczyniowy (endothelium) wyścielający wnętrze naczyń krwionośnych i regulujący homeostazę naczyniową. Palenie tytoniu wzmaga prowadzący do dysfunkcji śródbłonka odczyn zapalny, aktywuje płytki, nasila ich agregację, zwiększa ekspresję czynnika tkankowego i upośledza fibrynolizę, prowadząc do powstawania dysfunkcji śródbłonka i atherotrombozy.

Zaprzestanie palenia tytoniu niesie za sobą bardzo wiele korzyści, z których niektóre pojawiają się niemal natychmiast, a inne wymagają czasu. Korzyści te pojawiają się w każdym wieku i dlatego wszyscy palaczy powinni być nakłaniani do pozbycia się nałogu. Zaprzestanie palenia tytoniu u pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego, szczególnie po przebytym zawale mięśnia sercowego, jest najskuteczniejszym sposobem prewencji i cel ten powinien stać się jednym z priorytetów postępowania lekarskiego.

Pomimo tego, że jest to proces trudny i złożony, profesjonalne wsparcie jest czynnikiem istotnie wpływającym na skuteczność walki z tym nałogiem. Szczególnie pomocne w zaprzestaniu palenia tytoniu są indywidualne interwencje lekarza specjalisty oparte o zasadę 5A.

Polegają one na udzieleniu choremu wyczerpującej informacji na temat indywidualnych korzyści związanych z zaprzestaniem palenia przez niego tytoniu i zaprogramowaniu całego postępowania ukierunkowanego na zaprzestanie palenia. Pierwszym etapem tego procesu jest przeprowadzenie oceny siły uzależnienia od tytoniu za pomocą testu Fagerströma.

Ten prosty kwestionariusz ma dużą wartość różnicującą palaczy tytoniu, pozwalając wyodrębnić grupę wymagającą terapii behawioralnej lub terapii behawioralnej wspartej intensywną farmakoterapią. Najbardziej rozpowszechnioną i najlepiej znaną metodą farmakoterapii zespołu uzależnienia od tytoniu jest nikotynowa terapia zastępcza. Ogólnym wskazaniem do jej zastosowania jest zespół fizycznego uzależnienia od tytoniu. W Polsce dostępne są bez recepty następujące formy nikotynowej terapii zastępczej: gumy do żucia, plastry, pastylki do ssania, tabletki podjęzykowe i e-papieros (inhalator).

Szczególne zainteresowanie i najwięcej kontrowersji budzi ta ostatnia forma suplementowania nikotyny. Pierwsze, prezentowane na odbywającym się w sierpniu 2012 r. kongresie Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, dane uzyskane z badania przeprowadzonego przez zespół dr Konstantinosa Farsalinosa (Centrum Chirurgii Serca im. Onassisa w Atenach) wydawały się wskazywać na mniejszą szkodliwość e-papierosów, w porównaniu do papierosów tradycyjnych. Jednakże niewielka liczba uczestników badania powodowała, że uzyskane wyniki zamiast uspokajać powinny raczej dać implikacje do przeprowadzenia kolejnych badań, o które apelowała nawet Światowa Organizacja Zdrowia.

W Polsce ocenę bezpieczeństwa stosowania e-papierosów poprzez porównanie składu chemicznego aerozolu z e-papierosów i dymu tytoniowego emitowanego z papierosa referencyjnego, zostały przeprowadzone w Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego przez zespół pod kierownictwem prof. dr hab. n. med. A. Sobczaka na zlecenie firmy CHIC sp. z o.o. S.K.A (http://esmokinginstitute.com/pl/node/31). Aktualnie po kilku latach badań dysponujemy już wieloma doniesieniami na temat wysokiej szkodliwości e-papierosów i braku możliwości rekomendowania tego zachowania jako bezpieczniejszego od tradycyjnego palenia tytoniu.

Innymi lekami o udowodnionej skuteczności, we wspieraniu rzucania nałogu palenia tytoniu, są leki antagonistyczne do nikotyny (cytozyna, wareniklina) i leki przeciwdepresyjne (bupropion, nortryptylina).

Wszelkie działania wspierające zaprzestania palenia tytoniu są bardzo istotne przede wszystkim u chorych z rozpoznanymi chorobami układu sercowo-naczyniowego. Szczególną grupą, w stosunku do której powinny zostać podjęte intensywne działania wspierające zaprzestanie palenia tytoniu, powinni być chorzy, którzy przebyli zawał mięśnia sercowego. Dalsze bowiem palenie skutkuje u nich ponad 2 krotnie wyższym ryzykiem zgonu w stosunku do osób, które zaprzestały palenia tytoniu. W przeglądzie systematycznym i meta analizie 20 badań wykazano iż zaprzestanie palenia po zawale mięśnia sercowego jest potencjalnie najbardziej skutecznym spośród wszystkich środków zapobiegawczych.

Niemniej istotne wydaje się podjęcie szeroko zakrojonych działań wspierających rzucenie nałogu palenia tytoniu u osób zdrowych i osób, u których istnieje wysokie ryzyko (kumulacja czynników) rozwinięcia się chorób układu sercowo-naczyniowego i zaburzeń erekcji.

Wg zaktualizowanego w 2011 r. „Konsensusu dotyczącego rozpoznawania i leczenia uzależnienia od tytoniu” zaniechanie leczenia pacjenta w sytuacji, kiedy dostępne są skuteczne i bezpieczne formy terapii, w tym farmakologiczne, a pacjent wyraża zgodę na ich zastosowanie, powinno być traktowane jako błąd w sztuce.