Zgodnie z definicją rehabilitacji (łac. re – znów, na nowo, przeciw; habilis – sprawny, należyty, stosowny), jest to proces medyczno-społeczny, którego celem jest przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu utraconych funkcji w przebiegu choroby, a także wad rozwojowych i wrodzonych. Charakteryzuje ją wczesność zapoczątkowania, powszechność, ciągłość i kompleksowość. Rehabilitacja powinna być prowadzona do uzyskania pełnej sprawności lub do czasu uzyskania optymalnych wyników usprawnienia.
W rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami erekcji (ang. Erectile Dysfunction; ED) wykorzystujemy metody farmakologiczne i fizjoterapeutyczne mające na celu przywrócenie pełnej sprawności lub zmniejszenie natężenia ED.
W rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami erekcji wykorzystujemy metody farmakologiczne i fizjoterapeutyczne mające na celu przywrócenie pełnej sprawności lub zmniejszenie natężenia ED
Proces erekcji jest efektem współdziałania wielu układów, które zabezpieczają odpowiednie napełnienie krwią ciał jamistych prącia. Rehabilitacja, w klasycznym ujęciu, będzie zatem obejmowała wszystkie metody, które służą zwiększeniu napływu krwi do ciał jamistych. Jednak do przeprowadzenia satysfakcjonującej aktywności seksualnej konieczna jest także dobra sprawność mięśni poprzecznie-prążkowanych, wspomagających proces erekcji oraz mięśni biorących udział w akcie seksualnym, jak i odpowiednia tolerancja wysiłku.
W związku z tym, rehabilitację w ED możemy podzielić na:
- miejscową, dotyczącą ciał jamistych,
- wspomagającą, dotyczącą mięśni wspomagających erekcję i mięśni biorących udział w akcie seksualnym,
- ogólnousprawniającą wpływającą na tolerancję wysiłku.
Zaburzenia erekcji bez względu na ich etiologię prowadzą, w zależności od ich ciężkości, do różnie nasilonego upośledzenia przepływu krwi przez ciała jamiste prącia. Prowadzi to do utraty dziennych i nocnych erekcji, które są niezbędne do prawidłowego utlenowania mięśni gładkich ciał jamistych. Długotrwała hipoksja (niedotlenienie) powoduje utratę mięśni gładkich i wzrost syntezy kolagenu, a w konsekwencji włóknienie ciał jamistych prącia. Zatem wszystkie metody zwiększające przepływ krwi przez ciała jamiste, będą służyły ich rehabilitacji. Możemy wśród nich wyróżnić metody farmakologiczne i fizjoterapeutyczne.
Długotrwałe niedotlenienie powoduje utratę mięśni gładkich i wzrost syntezy kolagenu, a w konsekwencji włóknienie ciał jamistych prącia. Zatem wszystkie metody zwiększające przepływ krwi przez ciała jamiste, będą służyły ich rehabilitacji
Wśród aktualnie dostępnych metod farmakologicznych najbardziej rozpowszechnioną metodą, są inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (PDE5). Ich działanie, polega na zwiększeniu stężenia cGMP w komórkach mięśni gładkich naczyń ciał jamistych, poprzez nasilenie działania tlenku azotu (NO) wytwarzanego w neuronach NANC jak i śródbłonku naczyniowym. Wykorzystanie inhibitorów PDE5, pomimo braku pewności co do jego skuteczności, ograniczone jest do zaburzeń erekcji mających związek z przeprowadzeniem radykalnej prostatectomii (Padma-Nathan H. et al. Randomized, double-blind, placebo-controlled study of postoperative nightly sildenafil citrate for the prevention of erectile dysfunction after bilateral nerve-sparing radical prostatectomy. Int J Impot Res. 2008 Sep-Oct;20(5):479-86. doi: 10.1038/ijir.2008.33. Epub 2008 Jul 24, Montorsi F. et al., Current and future strategies for preventing and managing erectile dysfunction following radical prostatectomy. Eur Urol. 2004 45:123-133).
Kolejną metodą farmakologiczną jest stosowanie prostaglandyny E1 (PGE-1) w formie iniekcji do ciał jamistych lub w postaci docewkowej. Alprostadil – nazwa handlowa CaverjectTM, Edex/ViridalTM, był pierwszym i jedynym lekiem zarejestrowanym do iniekcji do ciał jamistych w leczeniu zaburzeń erekcji. Jest on najbardziej skuteczny w dawce 5-40 μg. Swoiste wiązanie się prostaglandyny E1 z receptorami znajdującymi się w ciałach jamistych prącia, powoduje wzrost stężenia wewnątrzkomórkowego cAMP, rozkurcz mięśni gładkich naczyń i zwiększenie napływu krwi, a w rezultacie erekcję. Pojawia się ona po 5-15 minutach, a czas jej trwania zależy od wielkości dawki. Skuteczność tej metody terapeutycznej nie zależy od stopnia uszkodzenia włókien nerwowych. (Montorsi F. et al. Recovery of spontaneous erectile function after nerve-sparing radical retropubic prostatectomy with and without early intracavernous injections of alprostadil: results of a prospective, randomized trial. J Urol 1997;158:1408-10). Do leczenia zaburzeń erekcji zarejestrowana została także specjalna formuła alprostadilu (125-1000 μg) w postaci kapsułki (pellet – MUSE TM). Wykorzystuje ona interakcję naczyniową pomiędzy cewką moczową, a ciałami jamistymi prącia, która umożliwia skuteczny transport leku pomiędzy tymi strukturami. Pomimo pewnej niedoskonałości i działań niepożądanych, jest to bezpieczna forma podania leku przede wszystkim w grupie pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego, którzy przyjmują leki przeciwkrzepliwe.
Do fizycznych metod zwiększenia przepływu krwi przez ciała jamiste należą próżniowe aparaty wspomagające erekcję oraz fala uderzeniowa o niskiej częstotliwości i niskiej energii (ang. Low Intensity Extracorporeal Shock-Wave Therapy; LI ESWT).
Próżniowe aparaty wspomagające erekcję (ang. Vacuum erection device, VED) wywołują pasywny napływ krwi do ciał jamistych prącia za pomocą siły ssącej, w połączeniu z pierścieniem zaciskającym umieszczanym u podstawy prącia, który zapewnia zatrzymanie krwi wewnątrz ciał jamistych. Erekcje uzyskane dzięki zastosowaniu VEDs nie są erekcjami fizjologicznymi. Mimo, iż skuteczność VEDs w rehabilitacji prącia po radykalnej prostatectomii pozostaje niepewna, (Raina R. et al. Early use of vacuum constriction device following radical prostatectomy facilitates early sexual activity and potentially earlier return of erectile function. Int J Impot Res. 2006 Jan-Feb;18(1):77-81) stwierdzono, że mają one działanie poprawiające utlenowanie tkanek ciał jamistych prącia, nawet do 75% powyżej normy. W rehabilitacji prącia nie zaleca się stosowania pierścienia zaciskowego, gdyż powoduje to zmniejszenie utlenowania tkanek. VEDs redukują hipoksję, apoptozę oraz włóknienie tkanek poprzez zmniejszenie ekspresji czynnika TGF-beta1 i zwiększenie stosunku włókien mięśni gładkich do kolagenowych.
W ostatnim czasie zaproponowano nową formę leczenia ED wykorzystującą fale uderzeniowe o niskim natężeniu (Vardi Y. et al. Can low-intensity extracorporeal shockwave therapy improve erectile function? A 6-month follow-up pilot study in patients with organic erectile dysfunction. Eur Urol 2010 Aug;58(2):243-8). W pierwszym randomizowanym, podwójnie ślepym badaniu z grupą kontrolną poddaną terapii pozorowanej wykazano, że terapia falami uderzeniowymi o niskim natężeniu miała pozytywny, krótkotrwały efekt kliniczny i fizjologiczny na erekcję u mężczyzn, u których leczenie inhibitorami PDE5 było skuteczne (Vardi Y. et al. Does low intensity extracorporeal shock wave therapy have a physiological effect on erectile function? Short-term results of a randomized, double-blind, sham controlled study. J Urol. 2012 May;187(5):1769-75). Ponadto, istnieją wstępne dane pokazujące poprawę w zakresie hemodynamiki prącia i funkcji endotelium, jak również poprawy wyniku testu IIEF-EF u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami erekcji, którzy słabo reagują na leczenie inhibitorami PED5 (Gruenwald I. et al. Low-intensity extracorporeal shock wave therapy–a novel effective treatment for erectile dysfunction in severe ED patients who respond poorly to PDE5 inhibitor therapy. J Sex Med. 2012 Jan;9(1):259-64). Badania wykonalności i tolerancji tej metody w połączeniu z jego potencjalnym rehabilitacyjnym działaniem sprawiają, że jest ona atrakcyjną, nową opcją terapeutyczną u mężczyzn z ED.
Badania wykonalności i tolerancji fali uderzeniowej o niskiej częstotliwości i energii w połączeniu z jego potencjalnym rehabilitacyjnym działaniem sprawiają, że jest ona atrakcyjną, nową opcją terapeutyczną u mężczyzn z ED
W badaniach eksperymentalnych u szczurów z cukrzycą, fale uderzeniowe o niskim natężeniu zmniejszyły zaburzenia erekcji związane z cukrzycą, poprzez aktywację regeneracji neuronów nNOS-pozytywnych, endotelium i mięśni gładkich penisa. Te korzystne efekty pojawiają się za pośrednictwem endogennych mezenchymalnych komórek macierzystych (ang. mesechymal stem cells, MSCs) (Qiu X. et al. Effects of low-energy shockwave therapy on the erectile function and tissue of a diabetic rat model. J Sex Med. 2013 Mar;10(3):738-46). Jakkolwiek obecna wiedza na temat przydatności fali uderzeniowej jest ograniczona i wymaga uzupełnienia przez kolejne badania, to terapia ta budzi znaczne zainteresowanie.
Istotnym elementem rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami erekcji jest także trening „mięśni erekcyjnych” oraz mięśni biorących udział w akcie seksualnym. Ma on za zadanie zapobiegać powstaniu niekorzystnych zmian w mięśniach, a także wspomagać rewitalizację unieczynnionej tkanki. Proces ten jest osobniczo różnie długi i zależy od wielu czynników takich jak: wiek, choroby współistniejące, ogólna kondycja i sprawność fizyczna, a jego rola znana już była w starożytnych Chinach (ok. 200 lat p.n.e.).
Istotnym elementem rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami erekcji jest także trening „mięśni erekcyjnych” oraz mięśni biorących udział w akcie seksualnym
Z punktu widzenia anatomii, bezpośredni udział w procesie erekcji mają w największym stopniu dwa „mięśnie erekcyjne”: mięsień kulszowo-jamisty (m. ischiocavernosus) oraz opuszkowo-gabczasty (musculus bulbospongiosus). Mięsień kulszowo-jamisty – przebiega od guza kulszowego do błony białawej grzbietu prącia. Podczas wzwodu unosi prącie w kierunku powłok jamy brzusznej, a jego napięcie powoduje ruch prącia w kierunku wnętrza miednicy; napięcie tego mięśnia utrudnia odpływ krwi żylnej z ciał jamistych podczas wzwodu. Zlokalizować ten mięsień można podczas próby wciągania prącia do miednicy małej lub próby unoszenia prącia w kierunku powłok jamy brzusznej (semafor). Mięsień opuszkowo-gąbczasty – obejmuje opuszkę i nasadę prącia, rozpoczyna się w środku ścięgnistym krocza, tylnej części opuszki prącia oraz w zwieraczu zewnętrznym odbytu, a kończy obejmując ciało gąbczaste oraz ciała jamiste nasady prącia. Jego napięcie powoduje skrócenie cewki moczowej i ściśnięcie podstawy prącia, co blokuje odpływ krwi podczas erekcji. Odpowiada on także za ejakulację oraz za opróżnianie cewki moczowej podczas mikcji. Zlokalizować ten mięsień można podczas próby przerywania oddawania moczu w trakcie mikcji. Trening bezprzyrządowy tych mięśni obejmuje zestaw ćwiczeń, zintegrowanych z odpowiednim oddechem, które pozwalają zaktywizować mięśnie erekcyjne, co prowadzi do zwiększenia ukrwienia i utlenowania okolicy krocza, jak i ciał jamistych prącia. Trening ten może być prowadzony w ramach profilaktyki zaburzeń erekcji u pacjentów z ED leczonych inhibitorami PDE5, MUSE, VED, jak i autoiniekcjami Caverject.
Rozwój mięsni bezpośredni zaangażowanych w erekcję, jak i mięśni wspomagających akt seksualny, umożliwia przyrządowy trening potencji (Potency Training, Project Andros), który może być stosowany zarówno samodzielnie, jak też jako uzupełnienie treningu klasycznego. Charakteryzuje go większa atrakcyjność w porównaniu do klasycznego bezprzyrządowego treningu potencji. Trening ten pozwala na 3-4-krotnie większe napięcia mięśni niż w treningu klasycznym (Przybyła A. Urologia rehabilitacyjna/rehabilitacja urologiczna. Część 3: Zaburzenia erekcji po radykalnej prostatektomii. Przegląd Urologiczny 2014/4, 86). Trening ten stosowany jest zarówno u pacjentów przyjmujących inhibitory PDE5, MUSE, VED, jak i autoiniekcje Caverject. Aktualnie w literaturze naukowej brak jeszcze prac pozwalających na obiektywną ocenę tego typu treningu.
Mięśnie dna miednicy mogą uczestniczyć w poprawie napływu krwi do prącia. W badaniu EMG poza aktywnością mięśnia kulszowo-jamistego oraz opuszkowo-jamistego, w inicjacji i utrzymaniu erekcji, potwierdzono udział także pozostałych mięśni dna miednicy, do których anatomicznie należą: mięsień dźwigacz odbytu (musculus levator ani) i połączony z nim mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu (musculus sphincter ani externus), mięsień guziczny (musculus coccygeus), mięsień poprzeczny głęboki krocza (musculus tranversus perinei profundus), zwieracz cewki moczowej (musculus sphincter urethrae), mięsień zasłaniacz wewnętrzny (musculus obturator internuj) i mięsień gruszkowaty (musculus piriformis). Prawdopodobnie celem zwiększonej aktywności tych mięśni jest zatrzymanie defekacji lub mikcji podczas erekcji, ejakulacji i orgazmu. Wzrost aktywności tych mięśni może się także wiązać z przygotowaniem do ejakulacji (mięsień łonowo-odbytniczy).
Mięśnie tworzące dno miednicy, są analogicznie jak inne mięśnie szkieletowe, mięśniami poprzecznie-prążkowanymi. Sterowanie ich ruchem podlega naszej świadomej i odruchowej kontroli. W ich skład wchodzą włókna wolnokurczące się (STF) – 70% i włókna szybkokurczące się (FTF) – 30%. Włókna wolnokurczące się tworzą mięśnie posturalne, zaadoptowane ewolucyjnie do długotrwałej pracy, trudniej się relaksują. Włókna szybkokurczące się działają z mniejsza siłą, szybciej się męczą, ale też szybciej się regenerują. Ich rolą w mięśniach dna miednicy jest błyskawiczne skurczenie, zapobiegające nietrzymaniu moczu przy gwałtownych wzrostach parcia na pęcherz. Brak aktywności fizycznej, skutkujący brakiem aktywności mięśni dna miednicy oraz proces starzenia, prowadzą do zmiany proporcji włókien wolno – do szybkokurczliwych. Ilość tych pierwszych się zmniejsza, natomiast zwiększeniu ulega liczba włókien szybkich. Prowadzi to do spadku wydolności mięśni dna miednicy.
W literaturze przedstawiono skuteczny schemat leczenia ED obejmujący ćwiczenia czynne mięśni dna miednicy, a także kształtowanie zastępczego sprzężenia zwrotnego oraz elektrostymulację mięśni krocza (Van Kempen, M., De Weerdt, W.and Claes, H. “Treatment of Erectile Dysfunction By Perineal Exercise, Electromyographic Biofeedback and Electrical Stimulation.” Physical Therapy Journal. 2003; 83:536-543). Uczestnicy obserwacji zostali pouczeni na temat anatomii dna miednicy, fizjologii erekcji oraz w szczególności na temat funkcji mięśnia kulszowo-jamistego oraz opuszkowo-jamistego. Badanych nauczono, jak napinać mięśnie dna miednicy, naśladując zatrzymanie strumienia moczu podczas mikcji z jednoczesnym najmocniejszym, jak tylko możliwe, napięciem mięśni. Ćwiczenie mięśni było wykonywane naprzemiennie w formie krótkiego skurczu, o czasie trwania równym 1 sekundzie, oraz długiego skurczu, trwającego od 6 do 10 sekund. Pacjent, ćwiczenia te, wykonywał identyczne w trzech pozycjach. Wyjściowo, w trakcie leżenia na plecach z nogami zgiętymi w stawach kolanowych i biodrowych, co pozwalało lepiej poczuć aktywność mięsni dna miednicy, a następnie podczas siadu i stania. Wykonanie ćwiczeń koordynował fizjoterapeuta, który oceniał poprawność napięcia mięsni. Każdorazowo cykl ćwiczeń obejmował łącznie 40 krótkich oraz 50 długich skurczów we wszystkich pozycjach. Kształtowanie zastępczego sprzężenia zwrotnego, którego celem było zaktywizowanie i poprawa wykonywania ćwiczenia przez pacjenta poprzez wizualizacje oraz kwantyfikację skurczów mięśni, prowadzone było w oparciu o badanie EMG. Elektrostymulacja mięsni prowadzona była za pomocą symetrycznych dwufazowych impulsów niskiej częstotliwości przy pomocy elektrody analnej lub elektrod powierzchownych umieszczanych pomiędzy moszna a odbytem. Częstotliwość stymulacji wynosiła 50 Hz, a czas ich trwania wynosił 200 μs. Każdy seria stymulacji trwała 6 sekund, czas przerwy wynosił 12 sekund, a całkowity czas elektrostymulacji to 15 minut.
Także połączenie biofeedback’u i zmian stylu życia, z ćwiczeniami mięśni dna miednicy są w stanie skutecznie leczyć ED (Dorey, G., Speakman, M., Feneley, R., Swinkels, A. and Dunn, C. “Pelvic Floor Exercises for Erectile Dysfunction.” BJU International. 2005; 96:595-597).
Pojedyncze doniesienia prezentują także korzystny wpływ zastosowania w leczeniu ED magnetoterapii wykorzystującej terapeutyczne działanie wolnozmiennych pól magnetycznych. Przedstawiono wyniki badań prowadzonych metodą podwójnie ślepej próby (Pelka R.B et al. Impulse magnetic-field therapy for erectile dysfunction: a double-blind, placebo-controlled study. Adv Ther. 2002 Jan-Feb;19(1):53-60) na grupie dwudziestu wolontariuszy, którzy cierpieli na ED lub zaburzenia orgazmu. Skuteczność oceniano pod względem intensywności i czasu trwania erekcji, ogólnego samopoczucia, aktywności seksualnej i odczuwania ciepła w okolicy narządów płciowych. W grupie poddanej, przez okres 3 tygodni, cyklowi codziennych ekspozycji w zmiennym polu magnetycznym oraz u 30% pacjentów z grupy poddanej ekspozycji pozorowanej (p≤0,01), na zakończeniu badania, poprawie uległy wszystkie oceniane punkty końcowe, przy dobrej tolerancji zabiegów i braku występowania efektów ubocznych.
W akcie seksualnym biorą udział także inne mięśnie, do których możemy zaliczyć mięsnie uda – grupa przywodzicieli: mięsień grzebieniowy (musculus pectineus), mięsień smukły (musculus gracilis), mięsień przywodziciel wielki (musculus adductor magnus), mięsień przywodziciel długi (musculus adductor longus) i mięsień przywodziciel krótki (musculus adductor brevis). Mięśnie pleców – odcinka lędźwiowego i lędźwiowo-krzyżowego: mięsień czworoboczny lędźwi (musculus quadratus lumborum), mięsień biodrowo-lędźwiowy (musculus iliopsoas), mięsień prostownik grzbietu (musculus erector spinae) oraz mięśnie przednio-boczne brzucha: mięśnie skośne brzucha (musculus obliquus internus/externus abdominis), miesień poprzeczny brzucha (musculus transversus abdominis), mięsień prosty brzucha (musculus rectus abdominis), mięsień dźwigacz jądra (musculus cremaster) – odnoga mięśnia skośnego i mięśnia poprzecznego brzucha, jak również mięsień pośladkowy większy (musculus gluteus maximus). W wypadku tych mięśni sprawdza się zasada im aktywniej, tym lepiej. Ich sprawność można kształtować za pomocą odpowiednio dobranych zestawów ćwiczeń fizycznych.
Istotnym elementem warunkującym akt seksualny, szczególnie u pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego, jest także ogólna tolerancja wysiłku (wydolność fizyczna).
Istotnym elementem warunkującym akt seksualny, szczególnie u pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego, jest także ogólna tolerancja wysiłku (wydolność fizyczna)
Aktywność seksualna jest formą aktywności ruchowej, która tak jak i inne formy aktywności fizycznej, powoduje przyspieszenie częstości akcji serca i wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Aktywność seksualna związana jest z wydatkiem energetycznym na poziomie 2–3 MET w fazie przed orgazmem i 3–4 MET w czasie orgazmu. Posiadanie dobrej tolerancji wysiłku skutkuje jedynie umiarkowanym pobudzeniem układu sercowo-naczyniowego (wzrost ciśnienia tętniczego krwi i częstości akcji serca) stymulowanego aktywnością seksualną i ogranicza ryzyko pojawienia się zdarzeń niepożądanych.
W stereotypowym literackim obrazie „prawdziwego mężczyzny”, dominują elementy wskazujące na jego dobrą wydolność fizyczną, jak i wysoką sprawność seksualną. Liczne obserwacje dla tych dwóch atrybutów męskości, potwierdziły istnienie wspólnego dla nich mianownika jakim jest prozdrowotna aktywność ruchowa. Jej niskiemu natężeniu i towarzyszącym innym czynnikom ryzyka, przypisuje się istotną rolę w rozwoju ED, a potencjalna prostota jej pozytywnej modyfikacji sprawia, że zainteresowanie tym rodzajem terapii sukcesywnie rośnie. Kierowana do pacjentów z chorobą niedokrwienną serca lub z czynnikami ryzyka tej choroby terapia ruchem, jest jednym z elementów programów profilaktycznych. Jak dowiodły obserwacje, ma to korzystny wpływ na tolerancję wysiłku oraz wpływa pozytywnie na ograniczenie niekorzystnego wpływu na naczynia tętnicze modyfikowalnych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Działanie to doprowadza do spowolnienia i zmniejszenia nasilenia procesu miażdżycowego w całym układzie tętniczym, w tym tętnicach odpowiedzialnych za erekcję.
Terapia ruchem ma korzystny wpływ na tolerancję wysiłku oraz prowadzi do spowolnienia i zmniejszenia nasilenia procesu miażdżycowego
w całym układzie tętniczym, w tym tętnicach odpowiedzialnych za erekcję
Prozdrowotna aktywność ruchowa, będąca składową cyklu rehabilitacji kardiologicznej, ma udowodnione, korzystne działanie na wzrost tolerancji wysiłku jak i na istotne zmniejszenie natężenia zaburzeń erekcji (Kałka D. i wsp. Association between physical exercise and quality of erection in men with ischaemic heart disease and erectile dysfunction subjected to physical training Kardiol. Pol. 2013 T.71 nr 6; s.573-580). Co więcej, na uzyskane efekty nie ma wpływu intensywność treningu kardiologicznego (Kałka D. et al. Effect of Endurance Cardiovascular Training Intensity on Erectile Dysfunction Severity in Men With Ischemic Heart Disease. Am J Mens Health, 2015, Vol. 9(5) 360-369). U pacjentów z chorobą niedokrwienną serca i zaburzeniami erekcji, poddanych rehabilitacji kardiologicznej, w mechanizmie poprawy jakości erekcji, istotne znaczenie odgrywa poprawa równowagi autonomicznej oceniana za pomocą natężenia powysiłkowej adaptacji częstości akcji serca do odpoczynku (Kałka D. et al. Heart rate recovery, cardiac rehabilitation and erectile dysfunction in males with ischaemic heart disease. Anatolian Journal of Cardiology, www.anatoljcardiol.com DOI:10.5152/AnatolJCardiol.2015.6122). Trening kardiologiczny może być przez pacjentów z powodzeniem prowadzony także w domu. Istotną zmianę częstości zaburzeń erekcji i wzrostu tolerancji wysiłku opisano przy zastosowaniu przez pacjentów po zawale mięśnia sercowego Nordic Walking (Begot I. et al., A home-based walking program improves erectile dysfunction in men with an acute myocardial infarction, American Journal of Cardiology, DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.amjcard.2014.12.007).
Biorąc pod uwagę udowodnioną skuteczność fizjoterapii, jej nieinwazyjność oraz bezpieczeństwo stosowania, wydaje się wielce wskazane uzupełnienie leczenia farmakologicznego ED o różne metody fizjoterapeutyczne.
Biorąc pod uwagę udowodnioną skuteczność fizjoterapii, jej nieinwazyjność oraz bezpieczeństwo stosowania, wydaje się wielce wskazane uzupełnienie leczenia farmakologicznego ED o różne metody fizjoterapeutyczne
Program rehabilitacyjny prowadzony w Centrum Zdrowia Mężczyzny łączy w sobie wiele elementów mających udowodnione znaczenie w leczeniu ED. Nowoczesne leczenie farmakologiczne, będące zarazem swoistym postępowaniem rehabilitacyjnym, łączymy z działaniami mającymi za zadanie poprawę ukrwienia ciał jamistych prącia oraz aktywizację mięśni wspierających aktywność seksualną.
Program Witalny Mężczyzna realizowany wspólnie z Fizjo Sport Med, ma na celu przywrócenie dobrej sprawności seksualnej naszym pacjentom
Połączenie wiedzy z wielu obszarów medycyny, wspartej specjalistyczną rehabilitacją, umożliwia nam systematyczne przywracanie dobrej sprawności seksualnej naszym pacjentom i poprawę jakości ich życia.
